Strona główna

Die Orchidee
Paph. armeniacum
Paph. concolor
Paph. herrmannii
Ansellia africana
Chapada Diamantina
Dendrobium cuthbersonii
Phragmipedium kovachii-hybrydy
Sobralie w Wenezueli


 
© Publikacja za zgodą redakcji "Die Orchidee"
Mit der Redaktionsgenehmigung veröffentlicht



Norbert Baumbach
Rodzaj Sobralia w Wenezueli


Die Orchidee 53(5):[044], 2002
Zdjęcia: Norbert Baumbach
Tłumaczenie: H. Roszkowska


Sawanna Karamata i osiedle Kavak.
Nad rzeką rośnie Sobralia stenophylla


W czasie moich długich podróży po Wenezueli wielokrotnie zwracałem uwagę na wysokie "trzciny", niezwykle atrakcyjnie kwitnące orchidee z rodzaju Sobralia, które szczególnie w Gran Sabana można często zobaczyć nad brzegami rzek.

Rodzaj Sobralia

Sobralia stenophylla w regionie Gran Sabana. Niektóre rośliny znajdują się w wodzie stale lub w czasie pory deszczowej .
należy do podrodziny Arethuseae (Dressler 1987), plemienia Epidendroideae i razem z rodzajami Elleantus (Presl.), Sertifera (Rchb.F), Palmorchis (Barb. Rodr.) oraz Xerorchis (Schltr.) tworzy podplemię Sobraliinae. Większość z nich, podobnie jak Arundina i Dilochia (Blaetinae), z wyglądu przypomina trzciny. Ich liście są ułożone przeważnie dwurzędowo, rośliny nie mają pseudobulw, a w okresach suszy korzystają z wody zgromadzonej w mięsistych korzeniach. Kwiatostany pojawiają się na końcach pędów, czasem również z boku, mają na ogół jeden, rzadziej kilka kwiatów. Warżka jest prosta, podobna do trąbki. Wyraźnie widać, że kwiaty są przystosowane do zapylania przez kolibry.

Rodzaj Sobralia został opisany w roku 1793 przez hiszpańskiego botanika Hipolito Ruiz Lopeza (1754 - 1815) i Jose Antonio Pavon y Jimeneza (1750 - 1815) i nazwany dla uczczenia hiszpańskiego lekarza i botanika Francisco Martina Sobrala. Sobralia jest uważana za królową orchidei naziemnych. Rozrasta się imponująco na podobieństwo trzcin i w związku z tym większość gatunków nie nadaje się do uprawy na parapecie w przeciętnym mieszkaniu. Występuje wyłącznie w tropikalnej Ameryce, a około 50 gatunków rośnie w Kolumbii. Niektóre z prawie stu gatunków osiągają wysokość ponad 3 metry. Na wąskich pędach wyrastają skórzaste, wąskie, ostro zakończone liście o żłobkowanej fakturze. Wyglądają imponująco, nawet gdy nie kwitną. Przyjemnie pachnące kwiaty mogą osiągać średnicę nawet 15 do 25 cm. Ich forma bardzo przypomina katleje, co w przeszłości doprowadzało czasem do taksonomicznych omyłek. Niestety są krótkowieczne, utrzymują się zaledwie kilka dni, ale niektóre rodzaje mają tę właściwość, że kwiaty rozkwitają sukcesywnie jeden po drugim i może to trwać kilka tygodni.

Sobralie należą do dużej botanicznej grupy orchidei, których pylniki posiadają osiem pollinii. Są roślinami zapylanymi przez kolibry. (Dressler 1987). W Wenezueli rodzaj Sobralia jest reprezentowany przez prawie 20 gatunków. Chociaż nie wszystkie charakteryzują się dużymi, atrakcyjnymi kwiatami, to nawet te o kwiatach drobniejszych, gdy masowo kwitną w nadbrzeżnych "trzcinach", wyglądają niezwykle efektownie.


Sobralia stenophylla
Sobralia stenophylla Lindl., Folia Orchidacea, Sobralia:2, 1854, jest jednym z niższych gatunków, dorasta bowiem do 120 cm. Kwiaty są fioletowe z żółtym kallusem. Kwiatostan wyrasta na szczycie pędu, a kwiaty rozwijają się stopniowo, jeden po drugim. Można czasem spotkać krzewy z 20 - 30 kwiatami o długości 5 cm i lancetowatych płatkach, od których powstała nazwa stenophylla. Ten gatunek występuje w Gran Sabana nad brzegami rzek, gdzie światło jest intensywniejsze niż w głębi lądu. Wiele kolonii rośnie wręcz w pełnym słońcu. Podczas pory deszczowej, gdy rzeki występują z brzegów, korzenie roślin przez dłuższy czas są zanurzone w wodzie. Zdarzają się egzemplarze, które rosną w niej stale, a podłożem jest krzemowy piasek i szlam rzeczny. Należy przy tym zaznaczyć, że wartość pH tych wód spada poniżej 5! Gatunek jest spotykany nad Rio Yuruani, Rio Kama, jak również nad Auyan Tepui, w Kavak i Cerro Venamo. Sobralia stenophylla rośnie często razem z Phragmipedium klotzscheanum, można więc ją traktować jako roślinę wskaźnikową.


Trzcinowaty pokrój (Sobralia stenophylla?)
Tu bez podłoża, na skale przybrzeżnej Rio Caura (luty 2000)

Sobralia liliastrum Lindl., The Genera and Species of Orchidaceous Plants:177, 1833, ma kilka synonimów: Sobralia elisabethae Schomburgk, Sobralia paradisiaca Rchb.F. oraz Cattleya liliastrum Beer. Jest rozpowszechniona w Wenezueli, Kolumbii, Gujanie i Brazylii. W Wenezueli spotyka się ją na wyżynie Gujańskiej oraz w Amazonii. Znajdowano ją w górach Cerro Duida, Cerro Marahuaca, w górnym biegu Orinoko i w kanionie Casiquiare. Gatunek rośnie zarówno w wilgotnych zagłębieniach, nad rzekami, na przykład nad wielkim wodospadem w Canaima, jak i w zupełnie suchych regionach Gran Cabana, w zaroślach lub na stromych zboczach w piaszczystej ziemi. Zawsze rośnie w pełnym słońcu. Sobralia lilastrum należy do większych gatunków i osiąga wysokość do 3 metrów. Kwiaty sa wielkości 15 cm, białawe, z pomarańczową warżką. Szczególnie charakterystyczne jest podwójne, przypominające skrzydełka przedłużenie końca kolumny. Na zygzakowatych pędach kwiatowych pojawiają się kolejne pąki. Leslie Garay wyraził opinię, że nazwy Sobralia lilastrum i Sobralia elisabethae nie są synonimiczne (Rach 2000). Uważa, że rysunki w "Venezuelan Orchids Illustrated" 2:322-323 oraz w "Illustrated Field Guide":934 przedstawiają prawdopodobnie gatunek Sobralia elisabethae Schomburgk i proponuje na podstawie żywych roślin ponownie przeanalizować tę formę o długich, wygiętych petalach .










Rozkwitająca Sobralia lilastrum, widać kolejne pąki na pędzie kwiatowym
Rozkwitająca Sobralia lilastrum, charakterystyczne skrzydełka na końcu kolumny
W pełni rozkwitnięta Sobralia lilastrum, płatki wywinięte do tyłu



Sobralia yauaperyensis Barb.Rodr. Vellosia I, ed.2:131, 1891, jest gatunkiem w Wenezueli najbardziej popularnym. Jej przepięknie uformowany kwiat pojawia się pojedynczo na końcu pędu kwiatowego. Jest koloru białego lub lila,

Sobralia yauaperyensis kwitnąca na biało
a gardziel warżki przybiera kolor żółty. Występuje od Andów aż po Gran Sabana i Brazylię na południu. W Andach można podziwiać kwitnące rośliny w lipcu i sierpniu na poboczach dróg. Rosną na wysokości od 1000 do 2000 metrów zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i w prześwietlonych lasach górskich. Mieszkańcy regionów Calderas i Bocono nazywają je: "Flor del un dia", bowiem kwiat jest niezwykle krótkotrwały. Rośliny najczęściej zakwitają jednocześnie, trzeba mieć więc trochę szczęścia, aby natknąć się na jedyny w swoim rodzaju widok setek egzemplarzy w pełni kwitnienia. Jeśli tego szczęścia nie mamy, możemy cieszyć się choćby pojedynczym kwiatem, który otworzył się w trochę innym terminie, niż pozostałe. Mnie zdarzyło się to właśnie zeszłego lata, gdy byłem dwa dni w górach wokół Calderas. Rośliny o wysokości 1,6 metra zarastały potężny teren zdziczałego buszu, ale niestety wszystkie kwiaty były przekwitnięte i zwieszały się smętnie na pędach. Setki nowych, białych i liliowych pąków czekały na mój odjazd, aby rozkwitnąć. Była to pora deszczowa, codziennie kilka godzin padało, a temperatura wynosiła 22 stopnie. W tym okresie nocne spadki temperatur są niewielkie z powodu utrzymującej się grubej warstwy chmur. Z kolei w ciągu deszczowych dni powietrze nie nagrzewa się tak, jak w lecie. Ostatniego popołudnia przed wyjazdem słońce przebiło się jednak na chwilę przez chmury i dzięki temu niektóre kwiaty rozwinęły się dosłownie na moich oczach.










Sobralia yauaperyensis
wariant różowy
Sobralia yauaperyensis
wariant różowy
Sobralia yauaperyensis
wariant biały


Gatunek Sobralia valida Rolfe, Kew Bulletin,:65, 1909 widzieliśmy rosnący w wilgotnych zagłębieniach, w cienistych lasach nad brzegiem

Sobralia valida
zdjęcie z lutego 1998, z Guayaraca
Rio Guayaraca, na wysokości 1300 metrów. Znaleźliśmy tam piękną roślinę o wysokości 1,8 metra z dużymi liśćmi i wierzchołkowym pędem kwiatowym. Warżka u tego gatunku jest biała,

Sobralia sessilis
"Curtis's Botanical Magazine"
w głębi zabarwiona żółcią i ciemnym fioletem. Rośliny rosną w Brazylii, Gujanie i Wenezueli. C. H. Dodson opisuje w "Orchids of Ecuador" roślinę z gatunku Sobralia valida pochodzącą z Ekwadoru, która ma brązowawe petale i sepale i białą warżkę. Gatunek ten był wcześniej nieprawidłowo opisywany jako Sobralia sessilis Lindl. Dunsterville i Garay popełniają w "Venezuelan Orchids Illustrated" ten sam błąd. Dopiero po odnalezieniu u stóp Auyan Tepui kilku egzemplarzy należących rzeczywiście do gatunku Sobralia sessilis Dunsterville sprostował to nieporozumienie w "Field Guide of Venezuelan Orchids". Kwiaty tego ostatniego gatunku są koloru różowego do fioletu, z ciemniejszą warżką i przypominają Sobralia violacea. Dunsterville informował o tym błędzie również w artykule w "AOS Bulletin" 49:486-488, 1980. Sobralia sessilis pochodzi z Gujany i została odkryta przez Roberta Schomburgk'a w roku 1840. Potem znalazła się w kolekcji państwa Loddiges. Kilka ich roślin otrzymał dr J. Lindley, który w roku 1841 opublikował w "Edwards's Botanical Register" jej pierwszy opis. Inna rycina przedstawiająca ten gatunek znajduje się w "Curtis's Botanical Magazine" 1894, tablica 7376.

Sobralia infundibuligera Garay et Dunsterv.,

Sobralia infundibuligera
endemit wenezuelski
Venezuelan Orchids Illustrated Vol. III:290, 1965. Ten wenezuelski endemit widywano tylko w rejonie wyżyny Guayana, wokół miejscowości o egzotycznych, indiańskich nazwach: Aponguao, Sarisarinama, Uaiquinima, Sierra de Lema. Odkrył go Dunsterville w roku 1965 podczas ekspedycji w Auyan Tepui, na wysokości od 2000 do 2400 metrów. Ja również pierwsze egzemplarze tego gatunku widziałem w tej samej okolicy (Baumbach 1999). Rośliny osiągają wysokość do 2 metrów i tworzą olbrzymie gęstwiny "trzcin". Ich siedliska są często położone na skalnych, suchych zboczach w pełnym słońcu. Duże, biało-fioletowe kwiaty o ciekawej strukturze warżki zwieszają się lekko. Są znane również formy czystobiałe. Kwiaty utrzymują się bardzo krótko, dzień lub kilka dni. Blaszki liściowe są bardzo charakterystyczne, kanciaste, lejkowate i od nich też powstała nazwa gatunku. Sobralia infundibuligera kwitnie od lutego do maja, ja jednak widywałem kwitnące rośliny również w lipcu i sierpniu. Rosną one razem z Sobralia lilastrum na styku Sierra de Lema i Gran Sabana, dokładnie na 135 kilometrze na poboczu drogi oraz w Raudales de Kormoiran w przerzedzonym lesie.

Sobralia violacea Linden ex Lindl., Orchidaceae Lindenianae:26, 1864, rośnie

Sobralia spec. (Sobralia violacea?)
na terenie Wenezueli aż po Boliwię oraz w dorzeczu Amazonki. Jej synonimy to Cattleya odoratissima P.N.Don oraz Cattleya violacea Beer. W Wenezueli jest bardzo rozpowszechniona. Widuje sie ją na wybrzeżu, na wysokości 300 m, w Andach i w regionie Perija w Estado Zulia na wysokości do 2000 metrów, dalej - w Estado Bolivar, nad Rio Caura, Rio Aonda i Rio Siapa (Estado Amazonas) na wysokości około 500 metrów (Dressler 1987). Kwitnie od stycznia do maja, natomiast na obszarze Amazonii - od października do listopada. Rośliny należą do niższych, osiagają najwyżej 1 metr wysokości i mają przeważnie jeden położony wierzchołkowo, krótko żyjący kwiat. Bywają epifitami. W regionie Rio Caura znajdowaliśmy często egzemplarze tego gatunku rosnące na drzewach, przeważnie z Encyclia vespa i Epidendrum ibaguense. Niestety, wtedy akurat nie kwitły.

Sobralia ruckeri Linden et Rchb.F., Bonplandia 2:278, 1854, jest odporną orchideą, która rośnie powyżej 2000 metrów w Sierra de Perija i w sąsiedniej Kolumbii. Rośliny osiągają wysokość do 3 metrów, a pęd kwiatostanowy wydaje do sześciu prześlicznych, trwałych kwiatów o średnicy około 10 centymetrów. Ich kolor to ciemna purpura z biało-żółtym rysunkiem na warżce i białą kolumną. Zdjęcie tego gatunku można zobaczyć w książce Dunsterville'a "Venezuelan Orchids".

Sobralia cattleya Rchb.F., Gardeners' Chronicle n.s. 7:72, 1877, to kolejny gatunek pochodzący z Andów, rosnący również w Kolumbii. Pojawia się na wysokościach 1700 do 2200 metrów głównie w zachodniej części Wenezueli, w pobliżu granicy z Kolumbią. Boczny pęd kwiatowy pojawia się u nasady liścia, a roślina potrafi wydać do tuzina kwiatów, przy czym dwa lub trzy kwitną jednocześnie. Sobralia cattleya jest największym wenezuelskim gatunkiem, osiąga wysokość nawet 4 metrów, a długość liści wynosi 30 cm. Jej zdjęcie można również obejrzeć w książce "Venezuelan Orchids".

Sobralia fimbriata Poepp. et Endl., Nova Genera ac Species Plantarum 1:54, 1836, była wcześniej znana tylko z peruwiańskiego regionu Andów Huanuco. Występuje jednak, chociaż rzadko, również w Wenezueli. Dunsterville znalazł ją w roku 1963 po południowej stronie Auyan Tepui, na wysokości 1000 do 1300 metrów oraz w 1973 w Sierra Parima, na północ od źródeł Orinoko, na brazylijsko-wenezuelskiej granicy (Dunsterville 1980). Kwitnie w lecie, od kwietnia do lipca. Ma białe kwiaty z żółtymi włoskami (fimbriae) na warżce. W porównaniu z innymi gatunkami jest bardzo niska, rzadko zdarzają się rośliny wyższe niż 1 metr, przeważnie osiągają wysokość około 50 centymetrów. Przepiękne zdjęcie tego gatunku znajduje się w albumie fotograficznym "Orchideen" autorstwa Paula Starosty, Benedikt Taschen Verlag GmbH Köln, 1998.


Widok z Karavak na Auyan Tepui
u podnóża i na płaskowyżu rosną rozmaite gatunki Sobralii: Sobralia sessilis, infundibuligera, violacea, valida, lilastrum i inne.


Uprawa: Sobralia potrzebuje bardzo dużo miejsca, ale jeśli mamy do dyspozycji ogrzewaną szklarnię lub zimowy ogród, możemy spróbować ją uprawiać. Trzeba sobie zdawać sprawę, że w naturze rośliny zasiedlają wilgotne łąki, stanowiska nad rzekami, strumieniami, ale miejsca te czasami też wysychają. Sobralia nie ma pseudobulw, jest więc w okresach suszy skazana na czerpanie zapasów z mięsistych korzeni. W okresie wzrostu trzeba rośliny obficie podlewać i spryskiwać, zapewnić wiele światła i dużo świeżego powietrza. Ich intensywny wzrost wymaga bardzo żyznego podłoża. Jeśli to możliwe, dobrze jest je wystawić w lecie na zewnątrz. Zimą powinny mieć jasno, chłodno i przewiewnie. Temperatury optymalne w okresie spoczynku kształtują się w granicach 6 - 100C przy lekko wilgotnym, nie mokrym podłożu. Jeśli Sobralia ma zapewnione optymalne warunki rozwoju, rozrasta się jak dekoracyjna trzcina we wszystkich kierunkach. Można ją łatwo rozmnożyć odcinając ostrym nożem kawałki kłącza. Najczęściej uprawianym gatunkiem jest Sobralia macrantha, która nie występuje w Wenezueli, lecz na terenie Meksyku aż po Kostarykę.


Literatura:
Baumbach, N. (1999): Faszination Auyan Tepui, Die Orchidee 50(3):291-297
Dressler, R.L. (1987): Die Orchideen (Tafel 9)
Dunsterville, G.C.K. (1987): Venezuelan Orchids
Dunsterville, G.C.K. (1975): Some Venezuelan Sobralias. AOS Bulletin 44:193-199
Dunsterville, G.C.K. (1980): Orchids of Venezuela: Sobralia sessilis - an Orchid hunt in a Orchid herbarium. AOS Bulletin 49:486-488
Ebel, F. & O. Birnbaum (1985): Orchideen-Juwelen im Pflanzenreich
Kalina, T.F. (1998): Die Pflege der Arten der Gattung Phragmipedium. Die Orchidee 49(6):284-296
Rach, N. (2002): Ancient Sands of Venezuela's Gran Sabana. Orchids (AOS) 71:519



Dr Norbert Baumbach,
Michaelisstraße 28, D-99084 Erfurt