© Publikacja za zgodą redakcji "Die Orchidee"
Mit der Redaktionsgenehmigung veröffentlicht
Phillip
Cribb, Yi-Bo Luo, Gloria Siu
Paphiopedilum concolor (LINDL.)
PFITZER i bellatulum (RCHB.F.)
STEIN w Chinach
Die Orchidee 50(4):[46], 1999
Tłumaczenie: H. Roszkowska
Zdjęcia: Phillip Cribb
|
Tereny
występowania Paph.
concolor,
płd.-zach. Guangxi, kwiecień 1997 |
Wprowadzenie
W
Chinach rozpoznano trzy gatunki i jedną naturalną
hybrydę, które należą do Paphiopedilum,
podrodzaju Brachypetalum. Są
to: Paph. bellatulum (
RCHB.F.) STEIN, Paph.
concolor (LINDL.0 PFITZER), Paph. godefroyae (GOD.-LEB.)
STEIN oraz Paph.
x conco-bellatulum (MARK 1987, LU 1994, CHEN &
TSI
1998). W poniższym artykule zdajemy relację na temat chińskich
stanowisk
naturalnych Paph.
bellatulum oraz Paph. concolor. Snujemy
również rozważania na temat identyczności roślin o nazwach Paph. godefroyae i Paph. x conco-bellatulum.
|
Tereny
występowania Paph.
concolor,
płd.-zach Guangxi, kwiecień 1997 |
Paph. concolor jest drugim gatunkiem z tego
rodzaju
odkrytym w Chinach. Pierwszym było Paph. purpuratum z
Hong Kongu (LINDLEY 1837). Najwcześniejsza informacja o Paph. concolor, na
którą udało się nam natrafić, pochodzi z roku 1898. H. B. MORSE
odnalazł
je w
Lungchow (południowe Guangxi). Jest to jeden z popularniejszych
gatunków występujący na dużym obszarze - od Półwyspu
Tajlandzkiego i Birmy, poprzez Indochiny aż do południowych Chin. W
Chinach potwierdzono jego obecność w trzech prowincjach: Yunnan,
Guangxi oraz Guizhou, i w tych trzech częściach kraju udało nam
się Paph.
concolor zobaczyć. Rośliny charakteryzują się liśćmi o
niebieskawo-szarych punkcikach na wierzchniej stronie i purpurowych
plamkach od spodu, krótkim pędem kwiatowym, na którym znajdują się
jeden do trzech dużych, bladożółtych lub żółtych kwiatów, delikatnie
nakrapianych purpurą. Główny czas kwitnienia przypada na kwiecień i maj.
Paphiopedilum bellatulum było
po raz pierwszy zebrane w roku 1888 w Birmie i stąd wprowadzone do
uprawy. Później znaleziono je również w północno-zachodniej Tajlandii.
Od około 10 lat pojawiały się rośliny rzekomo pochodzące z Chin.
Stwierdzono jednak, że były one zebrane właśnie w Birmie, przewiezione
do
Yunnan, a następnie do Hong Kongu. Dopiero od niedawna
pojawiają się egzemplarze Paphiopedilum bellatulum rzeczywiście
pochodzące z Chin (np. MARK 1987, 1990, CHEN i TSI 1998).
Stanowiska
naturalne Paphiopedilum
bellatulum
W
maju 1998 roku odwiedziliśmy liczną kolonię Paph. bellatulum
położoną w centrum Chin, w zachodniej części Yunnan, mniej więcej 100
km od granicy z Birmą, w pobliżu Shan. Ponad tysiąc egzemplarzy rosło
na skałach wapiennych skierowanych mniej lub bardziej na północ, w
cieniu niskich drzew i krzewów, na wysokości od 885 do 900 metrów. Cała
kolonia zajmowała powierzchnię około 500 m2.
Miejscowi przekazali nam informację, że w najbliższym otoczeniu
znajduje się więcej
takich skupisk. Ziemia była tam szaro-brunatna, przepuszczalna,
pylista, o wartości pH 8,01 do 8,02. Wyraźnie widać było działalność
zbieraczy, chociaż to akurat stanowisko było jeszcze w niezłym
stanie, a rośliny bujnie kwitły. Kwiaty były podobne do tych
pochodzących z Birmy, które mieliśmy okazję również zbadać. Tylko jeden
kwiat na stanowisku chińskim miał kolor bladożółty zamiast kości
słoniowej. W tym miejscu rosły również inne gatunki orchidei, np. Dendrobium aphyllum, Dendrobium
lituiflorum, Vanda pumila, Cymbidium ssp., Luisia ssp.
Paph. bellatulum na skałach wapiennych,
południowo-zachodni Yunnan, 900 m, kwiecień 1998.
Stanowiska
naturalne Paphiopedilum
concolor
W
marcu 1996 odnaleźliśmy Paph.
concolor
na trzech stanowiskach w południowo-zachodnim Guizhou, na krasowych,
wapiennych skałach, na wysokości od 830 do 950 metrów. Rosło w dwóch
miejscach na złomach skalnych lub u ich
podnóża, w głębokim cieniu, w płytkiej, kruszącej się, szaro-brunatnej
ziemi i resztkach
liści. Poziom pH był bliski alkalicznego i wynosił od 7,26 do 7,31. W
obu tych miejscach widać było wyraźnie ślady niedawnej działalności
zbieraczy. Na pierwszym stanowisku znaleźliśmy już tylko
dwie ostatnie rozrośnięte rośliny, obie z pąkami kwiatowymi. Trzecie
miejsce,
które oglądaliśmy, była to rozległa kolonia. Rośliny rosły w
rozproszeniu na stromych skałach, na wysokości od 830 do 900 metrów, na
brzegu głębokiej rozpadliny. Podłoże stanowiła odrobina ziemi
zgromadzonej w szczelinach skalnych, poduszki mchów lub ziemia wśród
krzewów i traw. Jego pH wynosiło 8,13. Większość roślin rosła na górnym
brzegu szczeliny, w odstępach 20
cm. Tylko w jednym miejscu, w
cieniu krzewów,
zobaczyliśmy większe zagęszczenie egzemplarzy - na 3
metrach naliczyliśmy około 20 sztuk.
W połowie kwietnia 1997 roku szukaliśmy Paph.
concolor
w zachodniej i południowo-zachodniej części prowincji
Guangxi. Znaleźliśmy je na
trzech stanowiskach, na wysokości od 240 do 350 metrów. Rośliny rosły
na
nagich lub prawie nagich skałach wapiennych, w jednym miejscu również w
brązowej, rozkruszonej ziemi u stóp skał. Kolonie liczyły od jednej do
35 roślin. Największa z nich występowała na skalistym wzniesieniu
skierowanym na północ i północny-wschód. Dwa inne, mniejsze skupiska
miały wystawę południową, południowo-wschodnią lub
południowo-zachodnią. Większość roślin znajdowała się w lekkim lub
głębokim
cieniu, jedna roślina rosła na skale skierowanej na
południe, w pełnym nasłonecznieniu. We wszystkich tych
miejscach
spotykaliśmy rośliny kwitnące. Najbardziej okazały egzemplarz liczył 10
kwiatów.
Wielkość, forma i kolor kwiatów były bardzo zmienne. Większość z nich
była żółta i miała charakterystyczne petale w kształcie elipsy. Na
jednym stanowisku kwiaty były bledsze, kremowe aż do koloru kości
słoniowej. Forma kwiatów tych egzemplarzy była pełniejsza, a petale
szersze.
W końcu kwietnia 1998 odnaleźliśmy Paph.
concolor na obszarze krasowym w południowo-wschodnim
Yunnan, na wzgórzu wapiennym, na wysokości około 1000 metrów. Rośliny
rosły w
głębokim cieniu, w brunatnej ziemi u stóp skał. Stanowisko to było
mocno splądrowane przez miejscowych zbieraczy, niewiele roślin przeżyło.
|
|
|
Paph. concolor na
skałach wapiennych, płd.-zach. Guangxi, obszar krasowy w pobliżu
granicy z Wietnamem,
wys. 350 m, kwiecień 1997 |
Atrakcyjna
forma Paph. concolor
z kremowymi kwiatami i szerokimi płatkami,
obszar krasowy, płd.-zach. Guangxi,
wys. 285 m, kwiecień 1997 |
Wielkokwiatowa
forma Paph. concolor,
płd.-wsch. Yunnan, kwiecień 1998
|
Chińskie Paph. godefroye, a
Paph. x
conco-bellatulum
Od
dziesięciu lat pojawiają się
duże
ilości roślin chińskiego pochodzenia pod nazwą Paph. x conco-bellatulum
(MARK 1987, 1990). Ze względu na morfologię powinny być usytuowane
gdzieś
pomiędzy Paph.
concolor i
Paph.
bellatulum,
a wnioskując z nazwy powinna być to naturalna hybryda. Wiemy, że oba te
gatunki występują w Chinach. Oglądaliśmy skupiska Paph. concolor w
Guizhou, Guangxi i południowo-wschodnim Yunnan, kolonie Paph. bellatulum w
zachodnim Yunnan. Według informacji miejscowych mieszkańców, którzy
sprzedawali Paph. x
conco-bellatulum, rośliny zostały zebrane
południowo-wschodnim Yunnan, w pobliżu miasta Qiubei. Nie mogliśmy
niestety tam pojechać, ale udało nam się obejrzeć wiele kwitnących
roślin tam właśnie świeżo zebranych. Niektóre z nich były
formą Paph.
bellatulum z żółtawymi kwiatami lub wąskimi segmentami
kwiatów. Duży wybór takich form widzieliśmy na targowisku w Wenshan.
Inne wyglądały jak forma Paph.
concolor o kwiatach bladych i zaokrąglonych. Takie formy
mogliśmy oglądać z kolei w roku 1997 w zachodnim Centralnym
Guangxi. Zdarzały się również kwiaty, które rzeczywiście były formą
pośrednią pomiędzy obydwoma gatunkami. Jest zupełnie możliwe, że
stanowiska naturalne Paph.
concolor i
Paph.
bellatulum
zazębiają się i w związku z tym dochodzi do hybrydyzacji roślin.
Natomiast informacje na temat występowania Paph.
godefroye w Guangxi i południowym Yunnan (LU1996) są
prawdopodobnie fałszywe. Gatunek ten żyje endemicznie na półwyspie
Tajlandzkim i wyspach w jego pobliżu. Zakonserwowane, opisane jako godefroye egzemplarze,
które mogliśmy oglądać w herbariach chińskich, są według nas
przedstawicielami Paph.
bellatulum, Paph. concolor lub ich naturalną hybrydą.
Zdjęcia
ukazują formy Paph.
bellatulum (typ Paph.
x conco-bellatulum), południowo-wschodni Yunnan, kwiecień
1998
Handel
roślinami
ze stanowisk naturalnych
Paph.
bellatulum, Paph. concolor oraz Paph. x conco-bellatulum były oferowane na wszystkich targach kwiatowych w Yunnan, które
odwiedziliśmy, a które odbywają się przeważnie w niedzielne poranki. Uprawa
orchidei stała się w Chinach w ostatnich 10 latach bardzo popularna,
a więc zapotrzebowanie wewnętrznego rynku na Cymbidium, Paphiopedilum i
Dendrobium stale rośnie. Także odbiorcy zagraniczni są zainteresowani
rzadkimi gatunkami, szczególnie z rodzaju Paphiopedilum i Cymbidium. Poziom
eksportu nie jest jednak tak wysoki, jak w latach ubiegłych,
ponieważ brak ostatnio spektakularnych, nowych odkryć, a na rynkach
zagranicznych jest już
duża
ilość roślin pochodzenia chińskiego.
Wnioski
Można
potwierdzić występowanie Paph.
concolor w
Chinach, na terenie południowego Guizhou, południowo-zachodniego
Guangxi oraz południowo-wschodniego Yunnan. Paph. bellatulum występuje
w południowo-zachodnim Yunnan. Oba gatunki rosną na skale wapiennej.
Identyfikacja Paph. x
conco-bellatulum jako naturalnej hybrydy nie jest, naszym zdaniem, pewna. Oba ewentualne gatunki wyjściowe rosną w
Yunnan, ale nie udowodniono, że tereny ich występowania chociażby
częściowo się pokrywają.
Rośliny sprzedawane jako x
conco-bellatulum są przeważnie formami Paph. bellatulum lub
Paph.
concolor,
a nie naturalnymi hybrydami. Istnieją również poważne wątpliwości, co do
występowania na naturalnych stanowiskach w Chinach Paph. godefroyae.
Rośliny zbierane jako Paph.
godefroyae i tak nazywane należą prawdopodobnie
do gatunków Paph.
bellatulum, Paph. concolor lub Paph. x conco-bellatulum.
Mimo że Paph. concolor jest
w
Chinach rozpowszechnione, to nigdzie nie występuje w dużych ilościach.
Są to co najwyżej dziesiątki, nie tysiące egzemplarzy. Paph. bellatulum pojawia
się rzadziej, ale jego kolonie są bardzo liczne - powyżej tysiąca
egzemplarzy. Największym zagrożeniem dla tych gatunków jest masowe
zbieranie roślin na naturalnych stanowiskach oraz bezpowrotne
niszczenie ich naturalnych środowisk.
Występowanie Paph.
bellatulum i
Paph. concolor w Chinach |
Gatunek |
Stanowisko |
Prowincja |
Powierzchnia
(m2) |
Liczba roślin |
pH |
Wysokość (m) |
Ekspozycja |
Paph. concolor
Paph.
bellatulum
|
A
B
B
C
C
D
E
F
G
G
|
Guizhou
Guizhou
Guizhou
Guangxi
Guangxi
Guangxi
Guangxi
Yunnan
Yunnan
Yunnan |
>1000
1
1
50
0,5
0,5
10
>500
>500
|
>250
1
2
35
1
3
3
>1000
>1000
|
8,13
7,26
7,31
7,00
5,00
6,95
6,22
8,01
8,02 |
830-900
860
950
290-300
285
240
350
1250
885
900 |
Wsch-Pn-Wsch
Pn
Pn
Pn-Pn-Wsch
Płd-Płd-Zach
Płd-Płd-Wsch
Pn-Zach
Zach
Pn/Pn-Pn-Zach
Pn/Pn-Pn-Wsch |
Podziękowania:
Dziękujemy pani Meta HELD oraz Zürich Foundation for Orchid
Conservation za wsparcie YI-Bo LOU, profesorowi Sing-Chi CHEN za opiekę
nad Yi-Bo LOU, a pozostałym osobom za pomoc i towarzyszenie nam podczas
pracy w Chinach: prof. Zhan-Huo TSI i dr Hai-Ning QIN z pekińskiego
Instytutu Botaniki, dr Lawrence CHAU oraz Gloria SIU z Ogrodu
Botanicznego Kadoorie w Hong Kongu, Noel MCGOUGH, panom DENG, LI i YU
oraz miejscowym naukowcom, leśnikom i przyjaciołom orchidei,
którzy pomagali nam odnajdywać stanowiska roślin.
Literatura:
[1] CHEN, S.C. i Z.H. TSI (1998): Wild Orchids of China, Beijing.
[2] CRIBB, P. (1998): The Genus Paphiopedilum,
2 wyd., Natural History Publications, Kota Kinabalu, Sabah i Royal
Botanic Gardens, Kew.
[3] CRIBB, P.J., C.Z.TANG (1982): The Genus Paphiopedilum in
China. The Plantsman 4(3):165-170
[4] HU, S.Y. (1974): The Orchidaceae
of China VIII. Paphiopedilum.
Quarterly Journal of the Taiwan Museum, 27:456
[5] KOOPOWITZ, H. (1995): An annotated checklist of the the genus Paphiopedilum.
Orchid Digest 59:115-139.
[6] LINDLEY, J. (1837): Cypripedium
purpuratum. Botanical Register 23:t.1991.
[7] LU, S.T. (1994): Chinese and Exotic Orchids. Jing Dun Press,
Beijing.
[8] MARK, F. (1990): The Colour Illustration of Paphiopedilum species.
Shy Shen Press, Taipeh.
[9] MARK, F. (1987): A preliminary introduction to and
cultivation of the Chinese slipper orchids, genus Paphiopedilum.
Orchid Digest 51 (2):63
Dr Phillip Cribb,
Royal Botanic Gardens, Kew, Richmond, Surrey TW9 3AE,
England.
|