© Publikacja za zgodą redakcji "Die Orchidee"
Mit der Redaktionsgenehmigung veröffentlicht


Phillip Cribb, Yi-Bo Luo, Gloria Siu
Paphiopedilum concolor (LINDL.) PFITZER i bellatulum (RCHB.F.) STEIN w Chinach

Die Orchidee 50(4):[46], 1999
Tłumaczenie: H. Roszkowska
Zdjęcia: Phillip Cribb

Wprowadzenie
W Chinach rozpoznano trzy gatunki i jedną naturalną hybrydę, które należą do Paphiopedilum, podrodzaju Brachypetalum. Są to: Paph. bellatulum ( RCHB.F.) STEIN, Paph. concolor (LINDL.0 PFITZER), Paph. godefroyae (GOD.-LEB.) STEIN oraz Paph. x conco-bellatulum (MARK 1987, LU 1994, CHEN & TSI 1998). W poniższym artykule zdajemy relację na temat chińskich stanowisk naturalnych Paph. bellatulum oraz Paph. concolor. Snujemy również rozważania na temat identyczności roślin o nazwach Paph. godefroyae i Paph. x conco-bellatulum.

Tereny występowania Paph. concolor, płd.-zach Guangxi, kwiecień 1997

Paph. concolor jest drugim gatunkiem z tego rodzaju odkrytym w Chinach. Pierwszym było Paph. purpuratum z Hong Kongu (LINDLEY 1837). Najwcześniejsza informacja o Paph. concolor, na którą udało się nam natrafić, pochodzi z roku 1898. H. B. MORSE odnalazł je w Lungchow (południowe Guangxi). Jest to jeden z popularniejszych gatunków występujący na dużym obszarze - od Półwyspu Tajlandzkiego i Birmy, poprzez Indochiny aż do południowych Chin. W Chinach potwierdzono jego obecność w trzech prowincjach: Yunnan, Guangxi oraz Guizhou, i w tych trzech częściach kraju udało nam się Paph. concolor zobaczyć. Rośliny charakteryzują się liśćmi o niebieskawo-szarych punkcikach na wierzchniej stronie i purpurowych plamkach od spodu, krótkim pędem kwiatowym, na którym znajdują się jeden do trzech dużych, bladożółtych lub żółtych kwiatów, delikatnie nakrapianych purpurą. Główny czas kwitnienia przypada na kwiecień i maj.

Paphiopedilum bellatulum było po raz pierwszy zebrane w roku 1888 w Birmie i stąd wprowadzone do uprawy. Później znaleziono je również w północno-zachodniej Tajlandii. Od około 10 lat pojawiały się rośliny rzekomo pochodzące z Chin. Stwierdzono jednak, że były one zebrane właśnie w Birmie, przewiezione do Yunnan, a następnie do Hong Kongu. Dopiero od niedawna pojawiają się egzemplarze Paphiopedilum bellatulum rzeczywiście pochodzące z Chin (np. MARK 1987, 1990, CHEN i TSI 1998).

Stanowiska naturalne Paphiopedilum bellatulum
W maju 1998 roku odwiedziliśmy liczną kolonię Paph. bellatulum położoną w centrum Chin, w zachodniej części Yunnan, mniej więcej 100 km od granicy z Birmą, w pobliżu Shan. Ponad tysiąc egzemplarzy rosło na skałach wapiennych skierowanych mniej lub bardziej na północ, w cieniu niskich drzew i krzewów, na wysokości od 885 do 900 metrów. Cała kolonia zajmowała powierzchnię około 500 m². Miejscowi przekazali nam informację, że w najbliższym otoczeniu znajduje się więcej takich skupisk. Ziemia była tam szaro-brunatna, przepuszczalna, pylista, o wartości pH 8,01 do 8,02. Wyraźnie widać było działalność zbieraczy, chociaż to akurat stanowisko było jeszcze w niezłym stanie, a rośliny bujnie kwitły. Kwiaty były podobne do tych pochodzących z Birmy, które mieliśmy okazję również zbadać. Tylko jeden kwiat na stanowisku chińskim miał kolor bladożółty zamiast kości słoniowej. W tym miejscu rosły również inne gatunki orchidei, np. Dendrobium aphyllum, Dendrobium lituiflorum, Vanda pumila, Cymbidium ssp., Luisia ssp.

Stanowiska naturalne Paphiopedilum concolor
W marcu 1996 odnaleźliśmy Paph. concolor na trzech stanowiskach w południowo-zachodnim Guizhou, na krasowych, wapiennych skałach, na wysokości od 830 do 950 metrów. Rosło w dwóch miejscach na złomach skalnych lub u ich podnóża, w głębokim cieniu, w płytkiej, kruszącej się, szaro-brunatnej ziemi i resztkach liści. Poziom pH był bliski alkalicznego i wynosił od 7,26 do 7,31. W obu tych miejscach widać było wyraźnie ślady niedawnej działalności zbieraczy. Na pierwszym stanowisku znaleźliśmy już tylko dwie ostatnie rozrośnięte rośliny, obie z pąkami kwiatowymi. Trzecie miejsce, które oglądaliśmy, była to rozległa kolonia. Rośliny rosły w rozproszeniu na stromych skałach, na wysokości od 830 do 900 metrów, na brzegu głębokiej rozpadliny. Podłoże stanowiła odrobina ziemi zgromadzonej w szczelinach skalnych, poduszki mchów lub ziemia wśród krzewów i traw. Jego pH wynosiło 8,13. Większość roślin rosła na górnym brzegu szczeliny, w odstępach 20 cm. Tylko w jednym miejscu, w cieniu krzewów, zobaczyliśmy większe zagęszczenie egzemplarzy - na 3 metrach naliczyliśmy około 20 sztuk.

W połowie kwietnia 1997 roku szukaliśmy Paph. concolor w zachodniej i południowo-zachodniej części prowincji Guangxi. Znaleźliśmy je na trzech stanowiskach, na wysokości od 240 do 350 metrów. Rośliny rosły na nagich lub prawie nagich skałach wapiennych, w jednym miejscu również w brązowej, rozkruszonej ziemi u stóp skał. Kolonie liczyły od jednej do 35 roślin. Największa z nich występowała na skalistym wzniesieniu skierowanym na północ i północny-wschód. Dwa inne, mniejsze skupiska miały wystawę południową, południowo-wschodnią lub południowo-zachodnią. Większość roślin znajdowała się w lekkim lub głębokim cieniu, jedna roślina rosła na skale skierowanej na południe, w pełnym nasłonecznieniu. We wszystkich tych miejscach spotykaliśmy rośliny kwitnące. Najbardziej okazały egzemplarz liczył 10 kwiatów. Wielkość, forma i kolor kwiatów były bardzo zmienne. Większość z nich była żółta i miała charakterystyczne petale w kształcie elipsy. Na jednym stanowisku kwiaty były bledsze, kremowe aż do koloru kości słoniowej. Forma kwiatów tych egzemplarzy była pełniejsza, a petale szersze.

W końcu kwietnia 1998 odnaleźliśmy Paph. concolor na obszarze krasowym w południowo-wschodnim Yunnan, na wzgórzu wapiennym, na wysokości około 1000 metrów. Rośliny rosły w głębokim cieniu, w brunatnej ziemi u stóp skał. Stanowisko to było mocno splądrowane przez miejscowych zbieraczy, niewiele roślin przeżyło.

 

Paph. concolor na skałach wapiennych, płd.-zach. Guangxi, obszar krasowy w pobliżu granicy z Wietnamem, wys. 350 m, kwiecień 1997	Atrakcyjna forma Paph. concolor z kremowymi kwiatami i szerokimi płatkami, obszar krasowy, płd.-zach. Guangxi, wys. 285 m, kwiecień 1997	Wielkokwiatowa forma Paph. concolor, płd.-wsch. Yunnan, kwiecień 1998

Chińskie Paph. godefroye, a  Paph. x conco-bellatulum
Od dziesięciu lat pojawiają się duże ilości roślin chińskiego pochodzenia pod nazwą Paph. x conco-bellatulum (MARK 1987, 1990). Ze względu na morfologię powinny być usytuowane gdzieś pomiędzy Paph. concolor i Paph. bellatulum, a wnioskując z nazwy powinna być to naturalna hybryda. Wiemy, że oba te gatunki występują w Chinach. Oglądaliśmy skupiska Paph. concolor w Guizhou, Guangxi i południowo-wschodnim Yunnan, kolonie Paph. bellatulum w zachodnim Yunnan. Według informacji miejscowych mieszkańców, którzy sprzedawali Paph. x conco-bellatulum, rośliny zostały zebrane południowo-wschodnim Yunnan, w pobliżu miasta Qiubei. Nie mogliśmy niestety tam pojechać, ale udało nam się obejrzeć wiele kwitnących roślin tam właśnie świeżo zebranych. Niektóre z nich były formą  Paph. bellatulum z żółtawymi kwiatami lub wąskimi segmentami kwiatów. Duży wybór takich form widzieliśmy na targowisku w Wenshan. Inne wyglądały jak forma Paph. concolor o kwiatach bladych i zaokrąglonych. Takie formy mogliśmy oglądać z kolei w roku 1997 w zachodnim Centralnym Guangxi. Zdarzały się również kwiaty, które rzeczywiście były formą pośrednią pomiędzy obydwoma gatunkami. Jest zupełnie możliwe, że stanowiska naturalne Paph. concolor i Paph. bellatulum zazębiają się i w związku z tym dochodzi do hybrydyzacji roślin.

Natomiast informacje na temat występowania Paph. godefroye w Guangxi i południowym Yunnan (LU1996) są prawdopodobnie fałszywe. Gatunek ten żyje endemicznie na półwyspie Tajlandzkim i wyspach w jego pobliżu. Zakonserwowane, opisane jako godefroye egzemplarze, które mogliśmy oglądać w herbariach chińskich, są według nas przedstawicielami Paph. bellatulum, Paph. concolor lub ich naturalną hybrydą.

Handel roślinami ze stanowisk naturalnych
Paph. bellatulum, Paph. concolor oraz Paph. x conco-bellatulum były oferowane na wszystkich targach kwiatowych w Yunnan, które odwiedziliśmy, a które odbywają się przeważnie w niedzielne poranki. Uprawa orchidei stała się w Chinach w ostatnich 10 latach bardzo popularna, a więc zapotrzebowanie wewnętrznego rynku na Cymbidium, Paphiopedilum i Dendrobium stale rośnie. Także odbiorcy zagraniczni są zainteresowani rzadkimi gatunkami, szczególnie z rodzaju Paphiopedilum i Cymbidium. Poziom eksportu nie jest jednak tak wysoki, jak w latach ubiegłych, ponieważ brak ostatnio spektakularnych, nowych odkryć, a na rynkach zagranicznych jest już  duża ilość roślin pochodzenia chińskiego.


Wnioski
Można potwierdzić występowanie  Paph. concolor w Chinach, na terenie południowego Guizhou, południowo-zachodniego Guangxi oraz południowo-wschodniego Yunnan. Paph. bellatulum występuje w południowo-zachodnim Yunnan. Oba gatunki rosną na skale wapiennej. Identyfikacja Paph. x conco-bellatulum jako naturalnej hybrydy nie jest, naszym zdaniem, pewna. Oba ewentualne gatunki wyjściowe rosną w Yunnan, ale nie udowodniono, że tereny ich występowania chociażby częściowo się pokrywają. Rośliny sprzedawane jako x conco-bellatulum są przeważnie formami Paph. bellatulum lub Paph. concolor, a nie naturalnymi hybrydami. Istnieją również poważne wątpliwości, co do występowania na naturalnych stanowiskach w Chinach Paph. godefroyae. Rośliny zbierane jako Paph. godefroyae i tak nazywane należą prawdopodobnie  do gatunków Paph. bellatulum, Paph. concolor lub Paph. x conco-bellatulum.

Mimo że Paph. concolor jest w Chinach rozpowszechnione, to nigdzie nie występuje w dużych ilościach. Są to co najwyżej dziesiątki, nie tysiące egzemplarzy. Paph. bellatulum pojawia się rzadziej, ale jego kolonie są bardzo liczne - powyżej tysiąca egzemplarzy. Największym zagrożeniem dla tych gatunków jest masowe zbieranie roślin na naturalnych stanowiskach oraz bezpowrotne niszczenie ich naturalnych środowisk.

Podziękowania:
Dziękujemy pani Meta HELD oraz Zürich Foundation for Orchid Conservation za wsparcie YI-Bo LOU, profesorowi Sing-Chi CHEN za opiekę nad Yi-Bo LOU, a pozostałym osobom za pomoc i towarzyszenie nam podczas pracy w Chinach: prof. Zhan-Huo TSI i dr Hai-Ning QIN z pekińskiego Instytutu Botaniki, dr Lawrence CHAU oraz Gloria SIU z Ogrodu Botanicznego Kadoorie w Hong Kongu, Noel MCGOUGH, panom DENG, LI i YU oraz miejscowym naukowcom, leśnikom i przyjaciołom orchidei, którzy pomagali nam odnajdywać stanowiska roślin.

Literatura:
[1] CHEN, S.C. i Z.H. TSI (1998): Wild Orchids of China, Beijing.
[2] CRIBB, P. (1998): The Genus Paphiopedilum, 2 wyd., Natural History Publications, Kota Kinabalu, Sabah i Royal Botanic Gardens, Kew.
[3] CRIBB, P.J., C.Z.TANG (1982): The Genus Paphiopedilum in China. The Plantsman 4(3):165-170
[4] HU, S.Y. (1974): The Orchidaceae of China VIII. Paphiopedilum. Quarterly Journal of the Taiwan Museum, 27:456
[5] KOOPOWITZ, H. (1995): An annotated checklist of the the genus Paphiopedilum. Orchid Digest 59:115-139.
[6] LINDLEY, J. (1837): Cypripedium purpuratum. Botanical Register 23:t.1991.
[7] LU, S.T. (1994): Chinese and Exotic Orchids. Jing Dun Press, Beijing.
[8] MARK, F. (1990): The Colour Illustration of Paphiopedilum species. Shy Shen Press, Taipeh.
[9] MARK, F. (1987): A preliminary introduction to and cultivation of the Chinese slipper orchids, genus Paphiopedilum.
     Orchid Digest 51 (2):63

Dr Phillip Cribb, Royal Botanic Gardens, Kew, Richmond, Surrey TW9 3AE, England.